Ášši gusto áššemeannudanáigái váiddaáššis boazomearkka sirdit ovtta mánnái. Romssa ja Finnmárkku Stáhtahálddašeaddji, mii lea čállingoddi Nuorta-Finnmárkku mearkalávdegoddái, geavahii sullii jagi ja guokte mánu ráhkkanahttit ja sáddet váidaga Mearkaáššiid váiddalávdegoddái. Ovdal dan geavahii Stáhtahálddašeaddji ja mearkalávdegoddi guokte jagi ja guhtta mánu meannudit ohcama. Siviilaáittardeaddji lea gávnnahan ahte váiddaášši áigegeavaheapmi lei boastut áššemeannudanáiggi ektui gáibádusaiguin hálddašanlága § 11 a ja § 33 njealját lađđasa mielde. Áittardeaddji ii gávnnahan ákka viidáset čuovvoleami dien konkrehta váiddaáššái, go ášši lei válmmastuvvon ja sáddejuvvon Mearkalávdegotti váiddalávdegoddái. Stáhtahálddašeaddji attii váidaleaddjái boasttu dieđu dan birra goas váiddaássi galggai meannuduvvot, ja ii njulgen ášši go váidaleaddji fuomášahtti Stáhtahálddašeaddji dan guhkes vuordevaš áššemeannudanáiggi. Áittardeaddji lea dan dihte bivdán Stáhtahálddašeaddji sihkkarastit ahte leat rutiinnat vai sullasaš meattáhusat eai šat dáhpáhuva.

Cuoŋománu 11. beaivvi 2025 (ášši 2024/6209) Ášši gusto sámi oahppái X suohkanis, geas lei vuoigatvuohta oahpaheapmái sámegielas nubbin giellan. Son ii ožžon gokčojuvvot sáhttogoluid davvisámegiela giellačoagganeapmái, vaikko čoagganeapmi lei oassin oahpahusláhčosis maid Y suohkan fálai. X suohkan ii atnán čoagganeami leat oassin oahpahusláhčosis, muhto govččai aŋkke oasseváldigoluid ja rehkenasttii diimmuid fárrui go árvvoštalai oahpahusdiimmuid, mearriduvvon diibmojuohkima mielde. Suohkan oaivvildii maid ahte oahpahuslážus mii muđui lei eanas gáiddusoahpahus ja okta guossástallan gáiddusoahpaheaddjis lei dohkálaš, nu ahte oassálastin giellačoagganeamis ii lean dárbbašlaš. Siviilaáittardeaddji oaivvildii ahte X suohkan ii lean deavdán vuoigatvuođa sámegielaoahpaheapmái go eai gokčan goluid giellačoagganeami mátkái. Giellačoagganeami haga de ii livčče oahpahusláhčosis leamašan doarvái diimmut. Suohkan árvvoštalai vástádusas áittardeaddjái ahte lei go oahpahus dohkálaš, muhto ii sáhttán duođaštit ahte lei go dahkkon diekkár árvvoštallan ovdal. Siviilaáittardeaddji oaivvildii dan dihte ahte gáibádusat čálalašvuhtii eai lean čuvvojuvvon ja ahte áššemeannudeapmi ii lean dohkálaš. Suohkan dovddastii ahte sii eai lean addán doarvái buori dieđu sámegieloahpaheami vuoigatvuođa birra ja makkár oahpahusfálaldaga sii oaivvildedje ahte oahppis galggai. Siviilaáittardeaddji čilgii vuoigatvuođa sámegieloahpaheapmái sihke ođđa ja boares oahpahuslága mielde ja bivddii suohkana árvvoštallat ođđasit.

Siviilaáittardeaddji lea ieš mearridan iskat áššemeannudanáiggi boazodoalloossodagas Stáhtahálddašeaddjis Romssas ja Finnmárkkus. Boazodoalloossodagas leat máŋga jagi leamašan stuora restánssat ja guhkes áššemeannudanáigi máŋgga áššesorttain. Muhtin mánát leat vuordán gitta vihtta jagi oažžut dohkkehuvvot iežas boazomearkka. Máŋga váidaga boazomearkkaid hilgumiidda, leat leamašan meannutkeahttá 2018 rájis, ja boarráseamos meannutkeahttá ohcamuš lea badjel guhtta jagi boaris. Diet guhkes áššemeannudanáigi boazomearkkaid ohcamušaide ja áššit doarjagiidda leat stuora noađđin boazodolliide, mánáide ja bearrašiidda geaidda dat guoská. Siviilaáittardeaddji lea boahtán dan oaivilii ahte gáibádus áššemeannudanáigái máŋgga áššis lea čielgasit rihkkojuvvon, geahča hálddašanlága § 11 a. Diet guhkes áššemeannudanáigi boazodoalloossodagas dagaha duođalaš vuorjašumi. Áššit gusket dehálaš oasi boazodolliid kulturdoaimmaheamis, ja diet guhkes áššemeannudanáigi lea ekonomalaš noađđin oasálaččaide. Stáhtahálddašeaddji dieđut ahte vaikko leat bidjan doibmii ja plánen doaimmaid, eai nákce dattege meannudit áššiid govttolaš áiggis, jus eai oaččo eanet resurssaid, lea earenoamáš vuorjašuhtti. Áittardeaddjis leat mearkkašumit boazodoallohálddahusa vuoruhemiide ja bivdá hálddahusa sihkkarastit ahte rutiinnat sáddet gaskaboddosaš vástádusa ja maŋŋonandieđuid doalahuvvojit boahtte áiggis. Siviilaáittardeaddji lea cuiggodan ahte lea ballamis ahte otnáš dilli rihkku stáhta geatnegasvuođaid Vuođđolága § 108 mielde, mii geatnegahttá stáhta eiseválddiid heivehit dilálašvuođaid vai sámi álbmot sáhttá sihkkarastit ja ovdánahttit iežas kultuvrra. Áittardeaddji áigu dan geažil fuomášahttit Eanadoallo- ja biebmodepartemeantta cealkámuššii ja bivdit departemeantta čuovvolit dili. Áittardeaddji bivdá Stáhtahálddašeaddjis ođđa čilgehusa ovdal miessemánu 15. beaivvi 2025.

Mii čujuhit gulahallamii mii mis lea leamašan dán áššis, maŋemus reivve leat mii sádden njukčamánu 18. beaivvi 2024. Sámediggeráđđi árvvoštalai ášši fas ođđasit juovlamánu 20. beaivvi 2023. Ođđa árvvoštallamis doalahii Sámediggeráđđi ahte ii áiggo addit geahčadeapmái dieđuid das ahte lea go soames čálihuvvon dahje dáhtton čálihuvvot Sámedikki jienastuslohkui. Maŋŋel go lea lohkan Sámediggeráđi ođđa árvvoštallama de áittardeaddji lea ain seamma oaivilis go maid lea čállán skábmamánu 23. beaivvi 2023 cealkámušas (SOM-2023-2552).

Ášši lea go journalista lea dáhtton beassat geahčadit Sámedikki jienastuslohkui čálihuvvama váiddaáššiid. Sámediggi, dás duohko Sámediggeráđđi, lei addán belohahkii geahčadeapmái dieđuid, ja lei čujuhan dasa ahte gokčojuvvon dieđut ledje “soapmása persovnnalaš diliid” birra ja ahte daidda lei hálddašanlága § 13 vuosttaš lađđasa nr.1, geahča almmolašvuođalága § 13, mielde jávohisvuođageatnegasvuohta. Earret eará eai addán geahčadeapmái sin namaid geat ledje čálihuvvon jienastuslohkui. Áittardeaddji lea gávnnahan ahte Sámedikki jienastuslohkui čálihuvvama váiddaášši dieđuide sáhttá leat jávohisvuođageatnegasvuohta “soapmása persovnnalaš diliid” dieđuid dihte vrd. hálddašanlága § 13 vuosttaš lađđasa nr.1. Sámediggeráđđi lea goitge maid válljen ahte eai atte geahčadeapmái dieđuid main áibbas čielgasit ii leat jávohisvuođageatnegasvuohta, ovdamearkka dihte galli olbmos váiddaáššiin lea sáhka ja movt váidagiid leat meannudan. Áittardeaddji lea maid gávnnahan ahte ii leat jávohisvuođageatnegasvuohta dieđuin mat biddjojit almmolaččat dárkkisteapmái, dies leat oassin sin namat geat leat jienastuslogus. Sámediggeráđđi lea maid boastut dulkon jávohisvuođageatnegasvuođa njuolggadusaid, ahte jávohisvuođageatnegasvuohta ii leat hehttehussan dieđuid geavaheapmái dalle go ii makkárge vuoigaduvvon beroštupmi dagat ahte daid ferte doalahit čiegusin, go leat juo dábálaččat oahppásat dahje dábálaččat olámuttos eará sajiin, geahča hálddašanlága § 13 a nr. 3.

Ášši lea go suohkandirektevrra virgáibidjámis váillui almmolaš ja siskkáldas almmuheapmi. Guovdageainnu suohkan ii almmuhan virggi, ja virgádii doaibmi suohkandirektevrra. Ággan dasa lohke leat earret eará hástaleaddji rekruterendilli ja erenoamáš dárbu oažžut sámi gelbbolašvuođa. Áittardeaddji oaivvildii ahte suohkan lei rihkkon láhkačálakeahtes kvalifikašuvdnaprinsihpa go almmolaččat ii almmuhan virggi. Eai lean hui erenoamáš dilálašvuođat mat sáhtáše leat ággan láhkačálakeahtes vuođuin spiehkastit almmuhangeatnegasvuođas. Áittardeaddji kommenterii ahte sámi gelbbolašvuođa lei sáhttit bidjat erenoamáš gáibádussan gelbbolašvuođagáibádusaide ja almmuhustekstii. Váilevaš siskkáldas almmuheapmi lei bargobiraslága § 14-1 rihkkun.